طراحی الگوی ترویج کشاورزی چندکارکردی در استان های حاشیه دریای خزر

کشاورزی چندکارکردی-به عنوان رهیافت نوین توسعه پایدار روستایی- بر گذار از عصر تولیدگرایی به فراتولیدگرایی دلالت می کند. هسته مرکزی مفهوم چندکارکردی، تولید چندین برونداد مرتبط کشاورزی به طور همزمان می باشد که به آنها بروندادهای کالایی و غیرکالایی گفته می شود. هدف اصلی این پژوهش طراحی الگویی به منظور ترویج کشاورزی چندکارکردی با هدفِ گذارِ مزارع خرده مالکی از کشاورزی تک کارکردی به عنوان تولیدکننده غذا و الیاف به کشاورزی چندکارکردی به عنوان تولید کننده غذا، الیاف و ایجاد فضاها و ارائه خدماتی جهت توسعه گردشگری در مزارع- به عنوان برونداد غیرکالایی کشاورزی- و به عنوان منبعی جهت ایجاد درآمد از این بروندادها می باشد. در این پژوهش با توجه به اهمیت سیاست های حمایت کننده تولید بروندادهای غیرکالایی، ابتدا سعی شد با برگزاری سه گروه متمرکز در موسسه پژوهش های برنامه ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی و وزارت جهاد کشاورزی، اطلاعات لازم جهت شناسایی و تدوین مناسب ترین سازوکارها و سیاست های پیش برنده کشاورزی چندکارکردی جمع آوری شود و با استفاده از روش تحلیل محتوا به تحلیل داده های جمع آوری شده پرداخته شد. در نتیجه کدبندی باز و محوری، سیاست های ارائه شده در شش طبقه شامل؛ حمایت های پولی و مالی، تمرکززدایی و اجرای رهیافت های پایین به بالا، توافقات سازمانی و نهادی، بازبینی تعرفه های واردات محصولات کشاورزی، ایجاد و توسعه بازارها، و اصلاح قوانین مالکیت گروه بندی شدند و به عنوان پیش نیاز برون سازمانی الگوی سازمانی ترویج کشاورزی چندکارکردی نیز مورد استفاده قرار گرفت. الگوی طراحی شده ترویج کشاورزی چندکارکردی در این مطالعه شامل چهار بخش؛ پیش نیازهای درون سازمانی، پیش نیاز برون سازمانی ترویج کشاورزی چندکارکردی، شکل گیری برنامه کشاورزی چندکارکردی، و نتایج و پیامدهای توسعه کشاورزی چندکارکردی می باشد. به منظور اعتبارسنجی این الگو از روش مدل سازی معادلات ساختاری با کاربرد نرم افزار lisrel استفاده شد. نتایج نشان داد که 3/61 درصد از تغییرات سازه شکل گیری برنامه گردشگری کشاورزی و 9/58 درصد از تغییرات سازه نتایج و پیامدهای توسعه کشاورزی چندکارکردی توسط روابط ترسیم شده قابل تبیین بوده است. نتایج آزمون رگرسیون لجستیک به منظور تعیین متغیرهای پیش بینی کننده تصمیم به ورود باغداران به ارائه خدمات گردشگری کشاورزی نیز نشان داد که متغیرهای؛ شرکت در دوره های کارآفرینی، میزان دانش و مهارت در توسعه گردشگری کشاورزی، مهارت و روحیه کارآفرینی باغداران، و نگرش آنها در خصوص کشاورزی چندکارکردی قادر به پیش بینی 7/66 درصد از تغییرات متغیر وابسته (پذیرش گردشگری کشاورزی) بوده اند. در نهایت با استفاده از نتایج حاصل از ماتریس ارزیابی عوامل راهبردی داخلی و خارجی، و نتایج تحلیل موقعیت راهبردی در زمینه گردشگری کشاورزی مشخص شد که راهبرد مناسب در منطقه مورد مطالعه به منظور توسعه گردشگری زراعی، راهبرد محافظه کارانه بوده و با استفاده از ماتریس برنامه ریزی راهبردی کمّی، راهبردهای استخراج شده جهت توسعه گردشگری کشاورزی در منطقه مورد مطالعه طراحی و اولویت بندی شد. نتایج این مطالعه ضرورت تمرکززدایی نظام های ترویجی را با توجه به تنوع فضایی و مکان-محور بودن کسب و کارها و بروندادهای غیرکالایی کشاورزی به وضوح بیان می کند. اگر سازمان ترویج کشاورزی در پی افزایش عملکرد خود و سازگاری با تغییرات ایجاد شده در سطح جهانی باشد، ضرورت دگرگون سازی این ساختار بسوی ساختار ارگانیک و شبکه ای، جهت گیری راهبرد سازمانی از تک کارکردی و تولیدگرایی به چندکارکردی و فراتولیدگرایی، افزایش توانایی واکنشی و پیش کنشی سازمان در پاسخگویی به تغییرات و تقاضاهای جدید محیطی، توسعه کارآفرینی سازمانی ترویج در زمینه کشاورزی چندکارکردی و ارتقاء روحیه و مهارت کارآفرینی بهره برداران را می بایست مورد تاکید و توجه قرار دهد. همچنین طراحی سیاست ها و برنامه-هایی که رهیافت های نوآورانه را در مزارع خرد و کوچک مقیاس مورد تشویق قرار داده و بر پیکربندی مجدد منابع محلی تاکید می کند، الزام مهمی جهت حرکت به سوی اجرایی کردن کشاورزی چندکارکردی به شمار می رود.